سلامت پژوه

کاری کنید که بیماران به جز درد بیماری، رنج دیگری نداشته باشند «مقام معظم رهبری»

سلامت پژوه

کاری کنید که بیماران به جز درد بیماری، رنج دیگری نداشته باشند «مقام معظم رهبری»

تنت به ناز طبیبان نیازمند مباد* وجود نازکت آزرده گزند مباد
سلامت همه آفاق در سلامت توست*به هیچ عارضه شخص تو دردمند مباد
جمال صورت و معنی ز امن صحت توست*که ظاهرت دژم و باطنت نژند مباد

طبقه بندی موضوعی
  • ۰
  • ۰

ایام جوانی

باسمه تعالی

بعد از تقریبا 5 سال دوباره به وبلاگ سر زدم.

شور جوانی و عدالت خواهی و البته خامی و کم تجربگی در مطالب پررنگ بود!

لذتی داشت خواندشان، چون گاهی مرور گذشته و مسیر رفته درس های خوبی برای آدم دارد. 

راستش یکی دو مطلب که زیاده تند رفته بودم را حذف کردم؛ چون حس کردم برای خواندن مناسب نبود. 

خلاصه شاید گه گاهی مطلبی بگذارم. 

شما هم از ابراز نظر خودداری نکنید

ارادت

  • حمید ایزدبخش
  • ۰
  • ۰

مرگ و میر کودکان

باسمه تعالی

شاخص مرگ و میر کودکان از جمله شاخص‌های توسعه یافتگی و بهبود شاخص‌های اجتماعی اقتصادی کشور در جهان به حساب می‌آیند. به طوری که کاهش مرگ و میر اطفال هدف چهارم از اهداف توسعه هزاره به حساب می‌آید.  
همچنین این شاخص جزو شاخص های ملی سلامت تدوین شده توسط وزارت بهداشت است. یکی از شاخص های مهم نشان دهنده وضعیت اجتماعی اقتصادی و توسعه یافتگی پایدار کشور است. گاه بیان می شود که وضعیت ایران دراین شاخص از میانگین جهانی بهتر است، ولی پراکندگی (واریانس) بالای آمارها به خصوص در کشورهای با وضعیت مشابه، و با توجه اختلاف زیاد دامنه بالا با دامنه پایین، میانگین جهانی (و به طور کلی میانگین) شاخص خوبی برای مقایسه در موارد این چنینی نمی باشد. با توجه به جایگاه ایران در میان سایر کشورها، مشخص است که وضعیت ایران در این شاخص مطلوب ارزیابی نمی‌شود.
البته باید توجه داشت که هرچند روند این شاخص نزولی بوده است، اما با وضعیت مطلوب فاصله بسیاری وجود دارد.

برای مشاهده آمار و تحلیل های مرتبط به کانال زیر مراجعه کنید:

https://telegram.me/salamatirany

  • حمید ایزدبخش
  • ۰
  • ۰

باسمه تعالی

مدتی است شیوع و گسترش قارچ گونه چای خانه‌ها و قهوه‌خانه‌ها را در تهران مشاهده می‌کنیم. نقِل مجلس این مکان‌ها قلیان است که هر روز پزشکان از مشکلات عدیده‌ای که برای فرد و جامعه ایجاد می‌کند، سخن می‌گویند. اینگونه مکان‌ها دسترسی به قلیان را بسیار راحت کرده است و متاسفانه نظارت و محدودیت کافی بر آن ها نیست.

جالب است دانستن اینکه مدتی پیش برای انجام یک مصاحبه به خدمت آقای پزشکیان رسیدم  که شخصی در راهروی مجلس به ایشان مراجعه کرد و از آقای پزشکیان درخواست موافقت با تاسیس صنف قهوه‌خانه را داشت. خوشبختانه با مخالفت ایشان مواجه شد اما ترس از این دارم چندی دگر با لابی گری عرصه بر امثال دکتر پزشکیان تنگ آمده و این کار نه چندان شریف مرجعی برای دفاع از حقوق خود یابد.

  • حمید ایزدبخش
  • ۰
  • ۰

باسمه تعالی

با توجه به اظهارات قابل تامل وزیر بهداشت در اقدام خلاف قانون وزارت رفاه، بر خود لازم دانستم چند نکته را در این زمینه به تمامی دلسوزان نظام اسلامی متذکر شوم:

اول اینکه هر آن کس که با فضای بهداشت و درمان جمهوری اسلامی ایران آشنایی داشته باشد به خوبی بر او روشن است که قدرت برخی پزشکان متخصص و حاکمیت چندین ساله آن‌ها بر مسندهای مدیریتی، حال امروز سلامت کشور را به وخامت کشانده است. همان کسانی که بدون فکر و کارهای دقیق علمی به طراحی طرح تحول نظام سلامت پرداختند و طرحی بدون پشتوانه علمی و مالی را نجات بخش نظام سلامت دانستند. همان کسانی که دم از کار کارشناسی می‌زنند اما عمر علمی خود را در اتاق عمل گذرانده‌اند. عجیب است اعتماد به نفس این افراد.

دوم آنکه امروز وزارت بهداشت که با ولخرجی‌های مثال زدنی به کسری بودجه خورده است، کارش به جایی رسیده است که چشم طمع به بیمه‌ها دوخته است. اگر کسی این اقدام وزارت بهداشت را در راستای طرح تحول بداند باید گفت چرا از ابتدا در اهدافتان نیاوردید؟ چرا از ابتدا پیگیری نکردید؟ چرا امروز به فکر افتاده‌اید؟ بنابراین ساده‌لوحی است اگر کسی این اقدام وزارت بهداشت را کارشناسی بداند. این اقدام جز عکس‌العملی برای جلوگیری از نابودی طرح تحول نیست. طرحی که به چاه ویلی تبدیل گشته که انتهایی ندارد.

سوم اینکه برای کمبود بودجه به دنبال بهره‌وری و اصلاح ساز و کارهای مدیریتی بروید؛ سهم دریافتی چند ده میلیونی پزشکان را کم کنید؛ ولخرجی‌ها را کاهش دهید؛ ساختارها را اصلاح کنید؛ یاد بگیرید با دیگران کار کنید نه اینکه بر دیگران امر کنید.

چهارم آیا کسی نیست به آقای وزیر بگوید شما با چه رویی دم از قانون می‌زنید؟ شما کدام یک از بندهای برنامه پنجم را اجرایی کرده‌اید که اقدام وزارت رفاه را خلاف قانون می‌خوانید؟ کجاست پزشک خانواده؟ کجاست قانون تمام وقتی پزشکان؟ کجاست پرونده الکترونیک سلامت؟ کجاست حاکمیت راهنماهای بالینی؟ شما بیمه‌ها را در طرح تحول اصلاح داخل نکردید و امروز انتظار حمایت آن‌ها را دارید.

پنجم آنکه ادغام کردن بیمه‌ها فکر و برنامه می‌خواهد که ما در وزارت بهداشت سراغ نداریم. هرچند تجمیع بیمه‌ها نه یکپارچه کردن آن‌ها کار درستی است اما دم خروس وزارت بهداشت از زیر لباسشان بیرون زده است. ادغام بیمه‌ها مقدمه‌ای برای چپاول منابع بیمه‌ها توسط وزارت بهداشت است. با نفوذی که از ایشان سراغ داریم بلافاصله بیمه‌ها را به زیر چتر خود برده و می‌شود آنچه بر سر طرح تحول آمد؛ که در بند بعدی اشاره خواهد شد.

ششم آنکه شما با ده هزار میلیاد چه کردید. چرا شفاف سازی نمی‌کنید. چه شد که یکباره اصلاح تعرفه‌ها در دستور کار قرار گرفت و بودجه به باد رفت. چه کسی در دستور کار شما قرار داد آنچیزی را که در ابتدای طرح اصلا مطرح نبود؟ همان افراد بیمه‌ها را به فلاکت خواهند کشاند.

هفتم آنکه شما که اصلا وزارت رفاه را به حساب نیاوردید و در تصمیم‌گیری‌ها و اقداماتتان آن‌ها را مشارکت ندادید امروز چه انتظاری از همراهی آن‌ها دارید. امروز که کفگیرتان به کف دیگ خورده است انتظار تسلیم و اطاعت ایشان را دارید و وقتی با مقاومت آن‌ها مواجه شدید، شدت نشان می‌دهید. آقای وزیر بهداشت! با اقدامات شدید شما کسی جرات اعتراض به طرح شما را نداشت. حال که از دولت نوامید شدید دست به گریبان وزارت رفاه گشته‌اید.

در پایان امیدوارم اقدامات صاعقه‌وار وزیر بهداشت کار سلامت مردم را به وخامت بیشتر نکشاند. 

  • حمید ایزدبخش
  • ۰
  • ۰

باسمه تعالی

شاخص سرانه پزشک در ایران از متوسط جهانی و حتی از کشورهایی مانند مالزی، ویتنام، سوریه نیز پایین‌تر بوده و مقدار کمی بالاتر از کشورهایی مانند پاکستان، هند و عراق قرار می‌گیرد.  هرچند که برخی از ذینفعان در نظام سلامت مکرر می‌گویند که تعداد پزشک در ایران زیاد است و به این بهانه تربیت پزشک را محدود کرده‌‌اند.  نسبت محدود کردن تعداد تربیت پزشک با منافع ذینفعان نیز به خوبی روشن است زیرا هنگامی که تعداد پزشک در یک رشته تخصصی فراوان باشد به طور حتم درآمد پزشکان در آن حوزه خاص کاهش خواهد یافت. نمودار زیر سرانه پزشک به ازاء هر 1000 نفر را در کشورهای مختلف مقایسه می کند.

روند تربیت پزشک نیز حداقل از سال 2005 تا به امروز ثابت بوده‌ است و این امر نشان‌دهنده سیاست ثابت وزارت بهداشت در این زمینه است.

اما اینکه چرا برخی از مسئولین کبود قشر پزشک را کمتر احساس می‌کنند به علت دوری و عدم توجه به مناطق محروم و کمتر برخوردار است. در تهران و تاحدودی در برخی از کلان‌شهرها کمبود پزشک دیده نمی‌شود زیرا پزشکان در تهران درآمد بسیار بیشتری کسب می‌کنند و میل بیشتری به کار و فعالیت در تهران و کلان‌شهرها دارند به طوری که حتی گاها بیمه‌ها نیز پرداختی کمتری به پزشکان مناطق محروم دارند. بنابراین  سیاست غلط وزارت بهداشت و بیمه‌ها در این زمینه نیز مسبب ایجاد تراکم پزشکان در تهران و کاهش برخورداری مناطق محروم شده است. هرچند مشوق‌هایی از جانب دولت در راستای حذف این مشکل اتخاذ شده است اما به نظر می‌رسد تا هنگامی که تبعیض در پرداخت برداشته نشود، مشکل از میان نخواهد رفت.

کلیه نمودارهای بالا از بانک جهانی استخراج شده است.

حمید ایزدبخش 24/6/94

 

  • حمید ایزدبخش
  • ۱
  • ۰

باسمه تعالی

سخن رایج میان تحلیل‌گران و سخنوران حوزه سلامت، پایین بودن هزینه سرانه سلامت در جمهوری اسلامی ایران است. در این نوشته قصد دارم چند نکته را بیان کنم. اول اینکه هزینه سرانه سلامت چیست؟ ثانیا هزینه سرانه سلامت به دلار رایج چه تفاوتی با هزینه سرانه به دلار PPP دارد و کدام یک دقیق تر است؟ ثالثا وضعیت ایران در این شاخص چگونه است؟ و در نهایت نکاتی که می‌بایست در استفاده از این شاخص به آن توجه کرد را اشاره خواهم کرد.

  • حمید ایزدبخش
  • ۰
  • ۰

باسمه تعالی

به نظر می‌رسد موج شکل گرفته در دولت تدبیر و امید، به سلامت و صنعت دارو نیز کشیده شده است. صنعت مریض داروی ایران که از تحول نظام سلامت نیز چیزی نصیبش نشده است چشم امیدش را به خارج از کشور بسته است. چشم امیدی که امید نا امیدی از آن داریم. تجربه نشان می‌دهد هرگاه چشم امید به خارج از کشور بسته‌ایم، کاری جز خالی کردن خزانه دولت و دراز کردن دستمان جلوی بیگانگان عاقبتی برایمان نداشته است. دولت‌ها آمده‌اند و رفته‌اند و به جای اصلاحات درست و درمان، تنها راه‌کار را رقابتی کردن بازار دانسته‌اند، آنچیزی که در غرب مدت‌هاست رنگ خود را باخته است. یک روزی در کشور تلویزیون تولید می‌کردیم از شهاب گرفته تا صنام که با واردات بی رویه رو به ورشکستگی گذاشتند. اگر سری به بازار بزنید خبری از تولید داخلی نیست. این همان راهی است که به نظر می‌رسد صنعت دارو در پیش گرفته است.

باز شدن بازارهای ایران به روی رقبای خارجی، و ورود سیل آسای شرکت‌های غول‌پیکر غربی به ایران مجال نفس کشیدن را به تولیدکنندگان داخل نخواهد داد. اینجاست که باید مسئولین کشور چشم به داخل و تحول درون‌زا بدوزند تا به خارج. هر چند ما مخالف واردات نیستیم؛ بلکه به نظر می‌رسد اگر نکات زیر در نظر گرفته نشود همان بهتر که دلال‌بازی امروز در کشور حاکم باشد تا اینکه کل صنعت به باد فنا گرفته شود:

  • حمید ایزدبخش
  • ۰
  • ۰

باسمه تعالی

طرح تحول نظام سلامت به صورت سراسری در کل کشور در 557 بیمارستان (فاز اول) برنامه­ریزی شده و در حال اجراست (هدف این طرح حداقل در فاز اول تنها در بیمارستان­ها دولتی خلاصه شده است). این طرح از نظر میزان حمایت­های صورت گرفته اعم از مالی، قانونی، سیاستی و... نه تنها در حوزه سلامت بی­نظیر است بلکه حتی می­توان گفت در طول سی و پنج سال گذشته در میان برنامه­های دولت از جمله نوادر می­باشد.

اما هنگامی که بندهای طرح تحول نظام سلامت نگاهی گذرا می‌اندازیم، نشانه‌ای از مطالعات گسترده‌ی پیشین در نظام سلامت که برخی از آن‌ها در قوانین نیز وارد شده بود نمی‌بنیم. برای مثال همتی بر اجرای قانون تمام وقتی پزشکان، اجرای پزشک خانواده و یا یک نظام ارجاع، خرید راهبردی خدمات سلامت، برپایی راهنماهای بالینی، تجمیع بیمه‌ها و بسیاری از قوانین و اصول بنیادی که نخبگان نظام سلامت چند سالی است آن را فریاد می‌زنند، دیده نمی‌شود.

با روی کار آمدن وزیر بهداشت، وقتی اوضاع مساعد به نظر می‌رسید، ناگاه طرحی به پیش کشیده شد که از پشتوانه نخبگانی زیادی برخوردار نبوده بلکه تنها کشکولی از چند اقدام می‌باشد. برای اینکه نمونه‌ای از طرح تحول نظام سلامت را اشاره کنم به اهداف و فازهای طرح تحول نظام سلامت ترکیه اشاره کرده که مقایسه‌ای ابتدائی وجاهت طرح تحول ایران را زیر سوال می‌برد:

  • حمید ایزدبخش
  • ۰
  • ۰

باسمه تعالی

هرچند سخن گفتن سخت است و باید در بیان لوازم و جوانب مختلفی را بسنجی، اما گاهی اتفاقاتی می‌افتد که دگر سکوت روا نیست. در لابی‌ها و رایزنی‌های تدوین کتاب ارزش‌گذاری خدمات پزشکی بود که رئیس انجمن رادیولوژی از افزایش 300 الی 400 درصدی تعرفه برخی از خدمات اصلی رادیولوژی مانند سونوگرافی خبر داد به طوری که هزینه سونوگرافی از 18 به 70 هزار تومان افزایش پیدا کرد.

جالب است که در آن مصاحبه رئیس انجمن رادیولوژی اشاره می‌کند که این افزایش در مقابل افزایش تعرفه سایر خدمات چیزی نیست، و خود متخصصان زنان چند برابر از مردم دریافت می‌کرده‌اند (زیر میزی)! اخیرا نیز رئیس انجمن مامایی خبر از تحت پوشش قرار گرفتن خدماتی مانند سونوگرافی دادند. چه جالب!

به بهانه اینکه مطب‌ها دارند تعطیل می‌شوند و اینکه سایر خدمات پزشکی زیادی گرانند، افزایش چندین برابری تعرفه می‌دهند. بعد از آنکه مردم نمی‌توانند این پرداخت‌ها را انجام دهند و احتمالا دوباره سودشان کم شده، مثلا مردم به جای 10 بار سونوگرافی 2 بار انجام می‌دهند، این خدمت را تحت بیمه قرار می‌دهند. چه خوب هم تعرفه‌هایمان افزایش یافت هم اینکه به همان اندازه سونوگرافی انجام می‌دهیم.

ما در یک دور باطل افتاده‌ایم. هر انجمن و گروهی که قدرت لابی بیشتری داشته باشد، تعرفه‌هایش را بالا برده و یا می‌برد، سایر انجمن‌ها نیز به دنبال آن مطالبه می‌کنند و افزایش تعرفه می‌دهند به همین ترتیب ادامه پیدا می‌کنند و مردم در نهایت متضرر خواهند شد. شاید کسی بپرسد که چرا نمایندگان محترم مجلس و وزرای بهداشت جلوی این امر را نمی‌گیرند. و در حالی که حقوق یک کارگر حداکثر 14 درصد افزایش داشته است و حق بیمه‌ها نیز به همین ترتیب افزایش چشم‌گیری نداشته‌اند چرا باید مردم و بیمه‌ها تحت فشار دیگران قرار گیرند. این سوالی است که من هم از آن‌ها دارم و در اینجا نمی‌خواهم قضاوت کنم.

دولت باید دست خود را بتکاند، انگ طرفداری از گروه‌های ذی نفوذ را به دور افکند و با قامتی راست در مقابل هرگونه زیاده خواهی بایستد. وزیر در نظام اسلامی، حامی مستضعفین و محرومین است. وزیر در نظام اسلامی پشتیبان کوخ نشیان و فقراست. وزیر در نظام اسلامی خادم ملت نه خادم ثروت است. ما به وزیر فعلی اعتماد داریم اما ایشان نیز اعتماد ما را لگد مال نکند. این آیه از قرآن را اول به خود خطاب داده بعد به وزرا و مسئولین:

قُلْ إِنَّما أَعِظُکُمْ بِواحِدَةٍ أَنْ تَقُومُوا لِلَّهِ مَثْنى‏ وَ فُرادى‏ (نساء، 4)

خبرهای مکمل:

http://www.salamatnews.com/news/150880/

www.salamatnews.com/news/157223/

  • حمید ایزدبخش
  • ۰
  • ۰

درد دل آماری

باسمه تعالی

آمار چیز پیچیده‌ای نیست اما همیشه بر سر آن دعواست. در دولت قبل و این دولت همیشه آمارها هستند که در کنار مواضع سیاسی، و عملکردهای دولتمردان پررنگ و کم رنگ می‌شوند. آمار کارکردهای بسیاری دارد که ما از سخیف‌ترین آن بهره می‌بریم. می‌توان با شفاف‌سازی دست بسیاری از رانت خوارای‌ها را کوتاه کرد اما همیشه به بهانه‌های واهی از این امر کوتاهی می‌شود.

به ضرس قاطع ادعا می‌کنم که اگر این دولت به جای این طرح تحول، تمام همت خود را بر روی آمار و اطلاعات گذاشته بود، تمام این دستاوردهایی که دولت اعلام می‌کند تا حد زیادی قابل دستیابی بود. چرا ما (عموم مردم) نمی‌دانیم در سلامت به طور دقیق چقدر هزینه می‌شود؟ چرا نمی‌دانیم پزشکان متخصص چه میزان دریافتی دارند؟ چرا نمی‌دانیم هزینه‌های طرح تحول به کجا رفته و... چرا جای آمارهای ما در آمارنامه‌های بین المللی خالی است و یا مربوط به سال‌های گذشته است.

اگر به آمارهایی که به تازگی موسسه تحقیقات ملی سلامت منتشر کرده است مراجعه کنید باز بازی با آمار را مشاهده می‌کنید. دقیق نمی‌گویند که تا چه میزان پرداختی مردم کاهش یافته بلکه تنها پرداخت بر اساس بستری را اعلام می‌کنند. از میان صدها شاخص آماری به رضایت روی آورده‌اند که البته مهم است اما تنها شاخص نیست. جالب آن است که در بیمارستان‌های دولتی که تماما در اختیار دولت است نمونه‌گیری می‌کنند! وقتی تمام اطلاعات در اختیار شماست نمونه‌گیری معنا ندارد.

مدیران محترم و والامقام که جزو دلسوزان نظام هستند، به جای صرف وقت خود بر امور بی‌مورد، دست‌های صاحبان قدرت را کنار بزنند و به شفاف کردن بستر نظام سلامت اقدام کنند. پایه‌ی هر تحولی در هر نظامی اطلاعات است. اگر اطلاعات دقیق نداشته باشیم مانند انسانی می‌مانیم که با چشمان کور می‌خواهد فتح قله کند. مگر نه این است که دم از تحول می‌زنیم؟! مگر تحول کمتر از فتح قله است؟

جالب است بدانیم آمار نیز در کشور ما متولی دارد (مرکز آمار و فناوری اطلاعات دانشگاه‌ها و همچنین موسسه ملی تحقیقات سلامت) اما عدم انتشار آمار یا دشمن آگاه دارد یا دوست نادان. یا کسانی که متولی تولید آمار و اطلاعات هستند نمی‌دانند باید چه تولید کنند که ناظر به نظام سلامت باشد و نه موارد ناچیز و بی اهمیت. و یا اینکه دشمنی‌هایی صورت می‌گیرد که مانع از تولید و یا انتشار آمار می‌شود. هیچ‌گاه نمی‌گویم دشمنان بر سر کارند چون ما به مسئولان اعتماد داریم.

کاش دولت و دولتمردان نترسند و صادقانه در دولت راست‌گویان، آمارهای غیر راهبردی را در اختیار عام مردم قرار دهند تا خبرگان با تحلیل و نقد دقیق بتوانند مسئولین را یاری نمایند.

حمید ایزدبخش 12/5/94

و السلام علی من اتبع الهدی.

  • حمید ایزدبخش
  • ۰
  • ۰

باسمه تعالی

مطلب زیر به قلم آقای دکتر نعمت‌الله فاضلی است که بازتاب آن در این وبلاگ به معنای تایید تمامی نکات بیان شده نیست اما مطالعه این نوشته خالی از لطف نخواهد بود.

پزشکی مدرن در ایران معاصر از زمان عباس میرزا آغاز شد. تا پیش از آن ، حکیمان که بنابه ادعا جامع علوم بودند اغلب کار طبابت را نیز انجام می‌دادند ورود تدریجی ایران به جهان مدرن همراه با آشنایی ایرانیان با پزشکی مدرن بود. در ابتدا مردم بویژه گروه‌های سنتی در برابر پزشکی مدرن مقاومت می‌کردند. به اعتقاد این گروه پزشکی مدرن نوعی مقاومت در برابر اراده الهی و حتی مداخله در آن بود، زیرا پزشکان مدرن سعی داشتند از مرگ انسان پیشگیری کنند و آن را به تعویق بیندازند و از آنجا که مرگ و حیات انسان دست خداوند است کسی نباید مانع از تحقق اراده الهی شود. از این رو عباس میرزا دستور داد کتابی بنویسند که نشان دهد پزشکی مدرن همان کاری را انجام می‌دهد که طب سنتی و حکما انجام می‌دادند. از آن پس بود که بتدریج ما با مفاهیم و مبانی و روش‌های پزشکی مدرن آشنا شدیم.

بتدریج با تحولات اجتماعی و فرهنگی، گفتمان پزشکی مدرن در ایران معاصر از مشروعیت و قدرت چشمگیری برخوردار شد. بدن و سلامتی اهمیت ویژه‌ای در بین مردم یافت و گفتمان پزشکی مدرن اهمیت پیدا کرد تا آنجا که نه تنها پادشاه و درباریان دارای پزشک مخصوص شدند بلکه همه مردم خود را نیازمند پزشک دانستند. ما امروز در لحظه خاصی از تاریخ گفتمان پزشکی در ایران هستیم دوره مقاومت در برابر پزشکی مدرن چندین دهه به‌طول انجامید، اما سرانجام توانست خود را به‌عنوان گفتمانی همگانی بر ذهن و ضمیر و زبان جامعه مسلط کند. تسلط گفتمان پزشکی بر جامعه با توسعه روز افزون و تحولات سیاسی و اجتماعی روز به‌روز بیشتر شد. از دوره پهلوی پزشکان به یکی از مهم ترین و پرقدرت‌ترین گروه‌های اجتماعی تبدیل شدند و نهاد پزشکی به‌عنوان یکی از عمومی‌ترین و ضروری‌ترین نهادهای اجتماعی جایگاه خود را در نظام مدیریت و حیات اجتماعی ایرانیان تثبیت کرد.
چند عامل موجب قدرت گرفتن روز افزون گفتمان پزشکی شد:

  • حمید ایزدبخش